วัดพระศรีสรรเพชญ์ มีพื้นที่ ๒๘ ไร่ เดิมเป็นพระราชวังหลวงของสมเด็จพระเจ้าอู่ทอง เคยมีปราสาท ๓ หลังได้แก่ พระที่นั่งไอยศวรรย์มหาปราสาท ไพฑูรย์มหาปราสาทนาน ๙๘ ปี (๘ รัชการ) จนถึงสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ พ.ศ. ๑๙๙๑ โปรดให้ย้ายพระราชวังขยายเขตไปทางด้านทิศเหนือ ริมแม่น้ำลพบุรี (คลองเมือง) แล้วถวายพื้นที่นี้เป็นเขตพุทธาวาส (ไม่มีพระสงฆ์จำพรรษา)

พ.ศ.๒๐๓๕ สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ โปรดให้สร้างพระเจดีย์ ๒ องค์พร้อมกัน คือ องค์ทางด้านทิศตะวันออก และองค์กลาง เพื่อบรรจุพระบรมอัฐิ ของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ (พระราชบิดา) และบรรจุพระบรมอัฐิของสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๓ (พระเชษฐา) ตามลำดับ

พ.ศ.๒๐๔๒ – ๒๐๔๓ สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ โปรดให้สร้างวิหารหลวงนามว่า วิหารพระศรีสรรเพชญ์ และหล่อพระพุทธรูปยืนปางห้ามญาติ สูง ๑๖ เมตร พระพักตร์ยาม ๒ เมตร กว้าง ๑.๕ เมตร พระอุระกว้าง ๕.๕ เมตร ใช้ทองสำริดหล่อเป็นแกนในน้ำหนัก๐๗o๕๒๘ กิโลกรัม (๕๘๐๐๐ ชั่ง) หุ้มด้วยทองคำน้ำหนัก ๓๔๗.๗๗๖ กิโลกรัม (๒๘๖ ชั่ง) แล้วถวายนามว่า พระพุทธศรีสรรเพชญดาญาณ และเบื้องหน้ามีพระพุทธสิหองส์ประดิษฐานอีก ๑ องค์

ต่อมาอีก ๔o ปี พ.ศ.๒o๗๕ สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ สวรรคต สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๔ (หน่อพุทธางกูร) พระโอรสโปรดให้สร้างพระเจดีย์องค์ที่ ๓ (ด้านตะวันตก) เพื่อบรรจุพระบรมอัฐิของสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ รวมเป็น ๓ องค์

เมื่อปี พ.ศ.๒๓๑o กรุงศรีอยุธยาเสียแก่พม่า ได้ถูกเผาทำลายโดยเอาไฟสุมให้ทองคำที่หุ้มพระพุทธศรีสรรเพชญดาญาณ ละลายไปจนหมดสิ้น ครั้นถึงสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โปรดให้อัญเชิญพระพุทธศรีสรรเพชญดาญาณที่เหลือเฉพาะแกนใน ไปบรรจุที่พระเจดีย์องค์ใหญ่และอัญเชิญพระโลกนาถไปประดิษฐานที่ระเบียงคตวัด พระเชตุพน กรุงเทพฯ ทั้งสองพระองค์ พร้อมกันนี้ก็อัญเชิญพระพุทธสิหิงส์ไปประดิษฐานที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระ นคร รวมเป็น ๓ องค์

พ.ศ.๒๕oo กรมศิลปากร สมัยรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงครามได้บูรณะวัดพระศรีสรรเพชญ์ ได้นำบานประตูไม้แกะสลักของพระอุโลสถ จำนวน ๔ บาน ที่เหลือจากการเผาของพม่า ไปเก็บรักษาที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติเจ้าสามพระยา อยุธยา

ภายในวัดพระศรีสรรเพชญ์ ยังมีสิ่งสำคัญที่ไม่ได้กล่าวในรายละเอียดในที่นี้ได้แก่ พระอุโบสถ วิหารพระป่าเลไลยก์ วิหารพระโลกนาถ พระที่นั่งจอมทอง วิหารพระสี่อิริยาบท เจดีย์ราย ๓๕ องค์ วิหารถวายทักษิณานุประทาน ระเบียงคต หอระฆัง ท่อน้ำประปาดินเผา และชิ้นส่วนพระพุทธรูป

ความสำคัญของวัดพระศรีสรรเพชญ์ เป็นวัดประจำพระราชวังของกรุงศรีอยุธยา เช่นเดียวกับวัดพระศรีรัตนศาสดาราม กรุงเทพฯ เคยใช้ประกอบพระราชพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยา เวียนเทียน ถวายพระราชกุศลทักษิณานุประทาน ถวายอาหารบิณฑบาต ก่อพระเจดีย์ทราย และพระราชพิธีหลวง ตลอดระยะเวลาที่กรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี

ขอขอบคุณ http://www.oknation.net/