คุณเล็ก วิริยะพันธุ์ เกิดที่กรุงเทพมหานคร เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๗ ในครอบครัวชาวจีน บิดาของท่าน ทำกิจการร้านขายยา คุณเล็กจบการศึกษาในสาขาวิชารัฐศาสตร์การปกครอง มหาวิทยาลัยเซี่ยงไฮ้ ด้วยวัย ๒๒ ปี เมื่อกลับมาเมืองไทย ได้รับช่วงกิจการร้านขายยาสืบต่อจากบิดา ท่านได้มีโอกาสติดต่องานกับ คุณประไพ วิริยะพานิช บุตรสาวขุน วิจารณ์พานิช (ชุ่ม) เมื่อคบหาดูใจกันได้สักระยะเวลาหนึ่ง ทั้งคู่จึง ตัดสินใจสร้าง ครอบครัวร่วมกัน
คุณเล็กก็ได้ก้าวเข้าร่วมก่อตั้ง ธนาคารมณฑล ซึ่งภายหลังได้รวมกิจการกับธนาคารเกษตร และ เปลี่ยนชื่อเป็น ธนาคารกรุงไทย ท่านทำหน้าที่เป็น กอมประโดร์ ดูแลด้านสินเชื่อ ต่อมาท่านได้ซื้อกิจการของ บริษัทธนบุรีพานิช และก่อตั้งธนบุรีประกอบรถยนต์ขึ้น
นอกจากคุณเล็กในเรื่องของ ศิลปะ ศาสนา ปรัชญา และประวัติศาสตร์ เป็นอย่างยิ่งด้วยท่านมีความ ห่วงใยว่า ศิลปวัฒนธรรมที่ดีงามของชาติกำลังเสื่อมโทรมลงเพราะขาดการสืบสาน โบราณสถานขาดผู้ อนุรักษ์ และโบราณวัตถุล้ำค่าขาดผู้ที่เห็นคุณค่า จนกระทั่งตกไปอยู่ใน มือของชาวต่างชาติเสียเกือบหมด ดังนั้น เมื่อมีเวลาว่างจากธุรกิจ ท่านจึงให้ความสนใจกับการศึกษาและสะสมโบราณวัตถุอย่างจริงจัง ถึงกับ พาทีมงานออกเดินทางไปดูโบราณสถานตามจังหวัดต่างๆ เพื่อไปให้เห็นถึงแหล่งที่มาของโบราณวัตถุชิ้นนั้น จริงๆ จนสามารถพูดได้ว่า สมบัติทางศิลปวัฒนธรรมที่คุณเล็กรวบรวมสะสมไว้ทั้งหมดได้มาจากความทุ่มเท ทั้งแรงกาย แรงใจ และแรงทรัพย์อย่างสุดกำลัง ทุกชิ้นล้วนเป็นโบราณวัตถุที่มีทางประวัติศาสตร์ ครบครัน ด้วยข้อมูล รายละเอียด เป็นประโยชน์ต่อการศึกษา และมีคุณค่าเทียบได้กับสมบัติของชาติเลยทีเดียว

โดยคุณเล็กได้ริเริ่มความคิดในเรื่องของพิพิธภัณฑ์ช้างเอราวัณเอาไว้ แต่รายละเอียดการก่อสร้างต่างๆ ท่านได้มอบหมายให้ คุณพากเพียร วิริยะพันธุ์ บุตรชายคนโตไปสานต่อ พิพิธภัณฑ์ช้างเอราวัณจึงถือกำเนิด ขึ้นเขตสำโรง สมุทรปราการ นอกจากจะเป็นสถานที่จัดแสดงศิลปวัตถุที่คุณเล็กสะสมไว้เพื่อให้คนไทยได้เข้าชม แล้ว ยังเสริมวิธีการเรียนรู้เรื่องของศิลปะและศาสนา เพื่อให้คนสมัยใหม่ได้รู้จักหลักแห่งศาสนาทั้ง ๔ ที่ค้ำจุน โลกอยู่ ตามอุดมคติที่คุณเล็กปรารถนา จะถ่ายทอดและปลูกฝังให้กับมนุษย์ร่วมโลก
ในช่วงเวลานี้คู่ชีวิตของคุณเล็ก คือ คุณประไพ วิริยะพันธุ์ เริ่มมีสุขภาพถดถอย คุณประไพมีบทบาท สำคัญในการเป็นคู่คิด และเป็นแรงใจในการทำงาน ทั้งงานด้านธุรกิจและงานด้านศิลปวัฒนธรรม จนเรียกได้ ว่า เป็นผู้อยู่เบื้องหลังความสำเร็จของคุณเล็กมายาวนานกว่า ๕๐ ปี หลังจากที่คุณประไพถึงแก่กรรมลง คุณเล็กก็ได้ออกแบบสร้างปราสาททรงมณฑปที่บริเวณส่วน รังสรรค์ของเมืองโบราณเพื่อเป็นอนุสรณ์
คุณเล็ก วิริยะพันธุ์ ถึงแก่กรรมด้วยโรคชรา เมื่อวันที่ ๑๗ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๔๓ รวมอายุได้ ๘๖ ปี ได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ พระราชทาน เพลิงศพ คุณเล็ก วิริยะพันธุ์ และประกอบพิธีศพ คุณประไพ วิริยะพันธุ์ พร้อมกัน ณ วัดเทพศิรินทร์ เมื่อวันที่ ๔ กันยายน พ.ศ. ๒๕๔๔
แม้คุณเล็ก และคุณประไพ ได้จากไปแล้ว แต่ลูกหลานได้ร่วมแรงกันสานต่อเจตนารมณ์ในการทำงานของท่านทั้งสองต่อไป สิ่งที่ท่านได้ริเริ่มสร้างไว้ จึงได้รับการดูแลรักษา และพัฒนาสืบทอดต่อมาอย่างไม่ขาดช่วงจนกระทั่งถึงปัจจุบัน
คุณเล็ก วิริยะพันธุ์ประไพ วิริยะพันธุ์
ใน พ.ศ. ๒๕๐๖ เมื่ออายุได้ ๔๙ ปี คุณเล็กได้ริเริ่มแผนงานใหญ่ขึ้นโครงการหนึ่ง นั่นคือ การก่อสร้างเมืองโบราณ ที่จังหวัดสมุทรปราการ ให้เป็นที่รวบรวมโบราณสถาน สำคัญทั่วประเทศไว้ในบริเวณ เดียวกัน โดยใช้องค์ความรู้ และประสบการณ์จากการที่เคยออกสำรวจทั่วประเทศมาเป็นเวลาไม่น้อยกว่า ๑๐ ปี เป็นต้นทุนทางวัฒนธรรม การเดินทางไปตามที่ต่างๆ ด้วยตนเอง ช่วยให้ท่านได้เรียนรู้เรื่องราวทาง ประวัติศาสตร์ ศิลปวัฒนธรรม และวิถีชีวิตของคนในแต่ละท้องถิ่นอย่างลึกซึ้ง ส่งผลให้สิ่งปลูกสร้างทั้ง ๑๑๖ แห่งในเมืองโบราณมีรายละเอียดที่สมบูรณ์ ทั้งเนื้อหา เรื่องราว ศิลปกรรม สถาปัตยกรรม จิตรกรรม ตรงตามเจตนารมณ์ของท่าน

ขอขอบคุณ http://www.ancientcitygroup.net/